ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Κάποια άρθρα για τη δημιουργική γραφή:

1.Η δημιουργική γραφή στο σχολείο: το παράδειγμα του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Νικολαΐδου Σοφία

2.Δημιουργική γραφή στο νηπιαγωγείο, Κοτρωνίδου Δέσποινα

3.Η λογοτεχνία στα νέα περιβάλλοντα των ΤΠΕ: κυβερνολογοτεχνία και ebooks, ψηφιακές κοινότητες αναγνωστών, δημιουργική γραφή και αφήγηση στον ψηφιακό κόσμο, Αποστολίδου Βενετία

4.Δημιουργική γραφή και αφήγηση στις φυσικές επιστήμες: μια μελέτη περίπτωσης, Παπαδόπουλος Πάρης

5.Μεγάλες προσδοκίες: συνομιλώντας για τη δημιουργική γραφή με φοιτητές του ΠΤΔΕ του Π.Θ., Τσιλιμένη Τασούλα

6.Η αξιοποίηση των ΤΠΕ και της δημιουργικής γραφής για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας και την παραγωγή συνεχούς γραπτού λόγου: πλαίσιο, εφαρμογή και διαπιστώσεις από τη σχολική πράξη, Νικολαΐδου Σοφία, Μαυρίδου Αλεξάνδρα, Ρουβάς Γεώργιος

7.Η διδασκαλία της δημιουργικής γραφής, η περίπτωση της συγγραφής λογοτεχνικών έργων για εφήβους, Κωτόπουλος

8. Ένα άρθρο από τον κ. Σταύρο Γρόσδο:







Τι είναι και τι δεν είναι η δημιουργική γραφή.

Σταύρος Γρόσδος


1. Γιατί ένα παιδί αρνείται ή δεν μπορεί να γράψει; Τι ονομάζουμε φόβο του λευκού χαρτιού;
Γιατί φοβάται το λάθος και την αποτυχία. Το σχολείο ενίοτε, στοχεύοντας στη γνώση ως ποσότητα, αποκλείοντας την κριτική στάση και εξορίζοντας τη φαντασία, εμποδίζει την εκδήλωση της αποκλίνουσας στάσης των παιδιών. Στη γλωσσική διδασκαλία δίδεται έμφαση στην άσκηση και όχι στη χρήση της γλώσσας. Ο επιδιωκόμενος στόχος είναι η απόκτηση γνώσεων γύρω από τη γλώσσα και όχι η επικοινωνία και η έκφραση, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απόλαυση της συγγραφής. (Γρόσδος και Ντάγιου, 2003).
Το παιδί δημιουργεί έναν αυστηρό αναγνώστη των κειμένων του (ο δάσκαλός/ά του υποδύεται πετυχημένα αυτόν τον ρόλο), που δημιουργεί χαμηλή συγγραφική αυτοεκτίμηση και οδηγεί σε συγγραφική σιωπή. Το παιδί μαθαίνει πολύ νωρίς να γράφει “σωστά” και όχι να γράφει αυτό που νιώθει. Έτσι, ακόμα κι όταν γράφει κείμενα τα οποία απευθύνονται προς τον εαυτό του, όπως ποιήματα, δημιουργεί έναν φανταστικό αναγνώστη, τον οποίο, όσο καλοπροαίρετο κι αν τον θεωρεί, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να εντοπίσει τα λάθη του, να σχολιάσει τα γραπτά του με ακραίους αρνητικούς χαρακτηρισμούς και να απαξιώσει την προσπάθειά του. Ο κίνδυνος της γελοιοποίησης δημιουργεί έναν αυτο-λογοκριτικό μηχανισμό, και αν ο υπαρκτός ή ο υποτιθέμενος αναγνώστης θεωρηθεί απειλή, είναι πιθανό το παιδί να νιώσει τρόμο και να εξαναγκαστεί σε “συγγραφική σιωπή”. Ο τρόμος μπροστά στο λευκό χαρτί μεγεθύνεται όταν ο αναγνώστης είναι εξεταστής ή βαθμολογητής. Το παιδί δεν γράφει αυτό που επιθυμεί, αλλά αυτό που υποθέτει (μαντεύει) ότι ο δάσκαλός/α του θα ήθελε.

2. Τι είναι η δημιουργική γραφή;
Η δημιουργική γραφή είναι η τέχνη να βρίσκει, να “κατεβάζει”, να γεννά κάποιος ιδέες (Timbal-Duclaux, 1996) και να τις οργανώνει. Οι έννοιες της δημιουργικότητας και της δημιουργικής γραφής παρουσιάζουν τόσα πολλά κοινά χαρακτηριστικά ώστε, κάποιες φορές, η περιγραφή της μίας έννοιας να μην ξεχωρίζει από την περιγραφή της άλλης έννοιας. Κοινό χαρακτηριστικό της ποικιλίας των ορισμών της δημιουργικότητας αποτελεί η γέννηση νέων ιδεών ή ο ανασυνδυασμός δεδομένων σε κάτι νέο. Άλλωστε ως ανάπτυξη της δημιουργικότητας θεωρείται η δυνατότητα του ατόμου να βελτιώνει συνειδητά τις ικανότητές του για παραγωγή καινοτόμων ιδεών (Amabile, 1996).
Γράφοντας, αρχάριοι ή έμπειροι συγγραφείς, μικροί και μεγάλοι, ξεκινάμε από το Προσυγγραφικό στάδιο, δηλαδή σχεδιάζουμε και οργανώνουμε τις ιδέες μας, συνεχίζουμε με το Συγγραφικό στάδιο, μετουσιώνοντας τις ιδέες μας σε κείμενο και καταλήγουμε στο Μετασυγγραφικό στάδιο, όπου αναθεωρούμε, βελτιώνουμε και εκδίδουμε ή κοινοποιούμε το κείμενό μας. Είναι φανερό ότι το παιδί-συγγραφέας δεν μπορεί να γράψει, αν δεν κατεβάσει ιδέες. Η δημιουργική γραφή, λοιπόν, ως διαδικασία εμφανίζεται κυρίως στο προσυγγραφικό και λιγότερο στο συγγραφικό ή μετασυγγραφικό στάδιο και περιλαμβάνει την παραγωγή-επινόηση ιδεών, την οργάνωση-διάταξη ιδεών και το στάδιο της πρώτης καταγραφής των ιδεών σε κείμενο.

3. Ένα παιδί πώς κατεβάζει ιδέες;
Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα. Αν εφαρμόσουμε στα παιδιά την τεχνική των εργαστηρίων δημιουργικής γραφής, δηλαδή να διαβάζουμε λογοτεχνικά κείμενα και να προσεγγίζουμε (αναλύουμε κατ’ άλλους) τα μορφικά τους στοιχεία, είναι πιθανό να μην καταφέρουμε τίποτα. Αντιγράφοντας το παιδί τις τεχνικές που χρησιμοποιεί ένας δόκιμος συγγραφέας, δεν σημαίνει ότι αποκτά την ικανότητα να γεννά πρωτότυπες ιδέες ή να δημιουργεί ενδιαφέροντα και πρωτότυπα κείμενα. Ένα κείμενο γλωσσικά ορθό ή ορθό ως προς τη δομή του δεν είναι πάντα ένα ευρηματικό δημιουργικό κείμενο. Η μελέτη των κειμένων -ιδιαίτερα οι φορμαλιστικές προσεγγίσεις- αποτελούν γνωστικές και μεταγνωστικές διαδικασίες με έμφαση στο προϊόν και στις τεχνικές της κατασκευής του. Η δημιουργική γραφή ενδιαφέρεται πρωτίστως για το περιεχόμενο των κειμένων αλλά και τη διαδικασία της δημιουργίας τους. Κατά τη διαδικασία της δημιουργικής γραφής δεν εφαρμόζονται γραμμικές μέθοδοι, αλγόριθμοι και έτοιμες λύσεις, οι οποίες μπορούν να προγραμματιστούν με ακρίβεια και να καταλήξουν στο “σωστό” αποτέλεσμα, στη “σωστή” λύση.
Για τα παιδιά, λοιπόν, είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα αρχικό πρόβλημα-ερέθισμα για να ξεκινήσει η διαδικασία της συγγραφής. Γράφοντας δημιουργικά η έμφαση μετακινείται από το κείμενο προς τη διαδικασία, η οποία πραγματώνεται με τη σταδιακή συγγραφή κειμένου, δηλαδή στις προπαρασκευαστικές εργασίες και δράσεις που εκτελεί το παιδί όταν γράφει. Προηγείται ένα ισχυρότατο συναισθηματικά ερέθισμα: ένα γεγονός, ένα κείμενο, σταθερές ή κινούμενες εικόνες. Το κεντρίσματα της δημιουργικότητας των παιδιών μοιάζουν με παιχνίδια, στα οποία κυριαρχούν οι απρόοπτες καταστάσεις/εκπλήξεις, και ολόκληρη η διαδικασία που θα οδηγήσει στην παραγωγή λόγου είναι ένα απολαυστικό παιχνίδι, μακριά από τη σχολική καθημερινότητα. Η πιο πετυχημένη στρατηγική θεωρείται η συμμετοχή των παιδιών σε προσομοιωτικά γεγονότα. Η προσομοιωτική περίσταση επικοινωνίας προϋποθέτει την ανάπτυξη ενός σεναρίου, π.χ. σ’ ένα εικονικό ταξίδι σε ζωγραφικό πίνακα, το παιδί εισβάλλει προσομοιωτικά στην εικόνα με τη βοήθεια παραινέσεων (-Φαντάσου τώρα ότι περπατάς μέσα στην εικόνα... -Από πού ήρθες; -Πού θες να πας; -Πού στέκεσαι τώρα; -Τι βλέπεις γύρω σου; -Συνέχισε τον περίπατό σου... -Πού έφτασες τώρα; -Τι βλέπεις γύρω σου; -Τι ακούς; -Τι θα κάνεις τώρα;) και με αποσκευές τις εμπειρίες του, οικειοποιείται τον χώρο της εικόνας, επικοινωνεί με τις ανθρώπινες μορφές και τα αντικείμενα, εκδηλώνει τα συναισθήματά του, φαντάζεται και δημιουργεί. Η συναισθηματική ταύτιση του παιδιού και ο βαθμός συμμετοχής του στο γεγονός-ερέθισμα είναι συνάρτηση: (α) της αληθοφάνειας του προσομοιωτικού γεγονότος, (β) του παιγνιώδη χαρακτήρα του γεγονότος, (γ) της θεματολογίας του γεγονότος η οποία εμπίπτει στα ενδιαφέροντα του παιδιού και (δ) στο κατά πόσο η φύση του γεγονότος επιτρέπει την εκδήλωση των εμπειριών του παιδιού. Ζητούμενο, λοιπόν, της διδακτικής της δημιουργικής γραφής είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δραστηριοτήτων παραγωγής ιδεών στο προσυγγραφικό στάδιο.
Πριν ή μετά την εφαρμογή δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής, υλοποιούνται δημιουργικές διαθεματικές δραστηριότητες-παιχνίδια, όπως δημιουργία εικαστικών έργων (ζωγραφιές, κολάζ, κατασκευές), μουσικά παιχνίδια, παιχνίδια κίνησης και δράσης (μικρά θεατρικά δρώμενα), αναγνωστικά παιχνίδια (Γουλής και Γρόσδος, 2011). Οι δράσεις αυτές προσφέρουν ευκαιρίες για ενασχόληση των παιδιών με πολλές και διαφορετικές μορφές έκφρασης, είναι αποσχολειοποιημένες, δηλαδή δε θυμίζουν καθημερινές σχολικές ασκήσεις, είναι απολαυστικές για τα παιδιά, διευκολύνουν την εκδήλωση της αποκλίνουσας στάσης και δρουν προσθετικά στον παιγνιώδη χαρακτήρα των δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής.

4. Ποιος ρόλος θεωρείται δημιουργικός για το παιδί-συγγραφέα;
Έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο ρόλους. Αν το παιδί προσπαθεί να απαντήσει κυρίως στο “πώς” του γραπτού λόγου και τα προβλήματα που καλείται να επιλύσει είναι η ευαναγνωσία (δυσγραφία), η ορθογραφία (δυσορθογραφία), το λεξιλόγιο, η στίξη, η σύνταξη, ο τονισμός, η χρήση πεζών-κεφαλαίων γραμμάτων κ.ά., τα οποία αφορούν τη γνώση για τη γλώσσα και τη μεταγλώσσα, τότε του επιφυλάσσουμε τον ρόλο του γραμματέα. Αντίθετα, αν ζητήσουμε από το παιδί να  προβληματιστεί με τη γέννηση ιδεών, τη δημιουργία και την οργάνωση του κατάλληλου σχεδίου για το κείμενο, τον ανασχεδιασμό των ιδεών του, την ποιότητα του γραπτού λόγου, τη γραπτή επικοινωνία, την αυτοεικόνα και το αυτοσυναίσθημα, τον αναγνώστη, τη στάση του απέναντι στο κείμενο κ.ά. τότε αναζητούμε τον ρόλο του δημιουργού.

Παιδί-συγγραφέας



 



Ρόλος του Γραμματέα
Ÿ Ορθογραφικοί κανόνες
Ÿ Συντακτικοί κανόνες
Ÿ Γραμματικοί κανόνες
Ÿ Διόρθωση-Αναθεώρηση- Βελτίωση του κειμένου
Ÿ Αισθητική διάσταση του κειμένου
ŸΈκδοση-κοινοποίηση


Ρόλος του Δημιουργού
Ÿ Αναζήτηση ερεθισμάτων
Ÿ Παραγωγή ιδεών
Ÿ Οργάνωση ιδεών
Ÿ Βελτίωση ιδεών
Ÿ Επιλογή της κατάλληλης δομής για το κείμενο
Ÿ Ανασχεδιασμός στόχων και σκοπών 
Ÿ Επεξεργασία του κειμένου
Ÿ Έλεγχος της δραστηριότητας παραγωγής του γραπτού λόγου



5. Η δημιουργική γραφή ταυτίζεται με τη γλωσσική διδασκαλία;
Σε επίπεδο διδακτικής πρακτικής η δημιουργική γραφή δεν ταυτίζεται με τη γλωσσική διδασκαλία. Υπάρχουν, βέβαια, σημεία συνάντησης, σημεία τομής. Η προσπάθεια για την απόκτηση μεταγλωσσικών δεξιοτήτων, δηλαδή γνώσεων για τη γλώσσα δεν αποτελεί σημείο συνάντησης. Η εφαρμογή των σύγχρονων γλωσσολογικών αρχών της γλωσσικής διδασκαλίας: η ολιστικότητα, η λειτουργική χρήση της γλώσσας και ο κειμενοκεντρισμός, η γνώση για τη γλώσσα, οι μεταγλωσσικές δεξιότητες επεξεργασίας του κειμένου σε διάφορα επίπεδα (διόρθωση λαθών, αναδιατυπώσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις, αναδιατάξεις, η αναζήτηση της γλωσσικής συνοχής, της νοηματικής συνεκτικότητας, της πληροφοριακής πληρότητας και της επικοινωνιακής καταλληλότητας του κειμένου), η μελέτη της δομής των κειμενικών ειδών και η ικανότητα νοηματοδότησης των κειμένων, δεν αποτελούν αμελητέες γνώσεις και δεξιότητες για τον συγγραφέα. Η διδακτική της δημιουργικής γραφής χρησιμοποιεί τις δεξιότητες οι οποίες αναπτύσσονται στη διδασκαλία της γλώσσας (ακρόαση, ανάγνωση, προφορική και γραπτή έκφραση), αλλά και τις μεταγλωσσικές (γραμματική, συντακτικό) και τις μεταγνωστικές δεξιότητες (αυτοδιόρθωση-αυτοαξιολόγηση). Τα παραπάνω αποτελούν εργαλεία και μέσα, αλλά δεν αρκούν, ακόμα κι όταν η συγγραφή του κειμένου πραγματοποιείται με την εφαρμογή των αρχών της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας. Δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη στην εκδήλωση και των έκφραση των δημιουργικών ικανοτήτων του συγγραφέα, διότι η μελέτη των κειμένων αποτελεί μια γνωστική και μεταγνωστική διαδικασία με έμφαση στο προϊόν, στο αποτέλεσμα. Η δημιουργική γραφή ανάμεσα στο τι και το πώς του κειμένου ενδιαφέρεται πρωτίστως για το περιεχόμενο.

6. Πότε ένα κείμενο χαρακτηρίζεται ως δημιουργικό;
Όταν αναζητήσουμε σ’ αυτό πρωτίστως τα στοιχεία της πρωτοτυπίας και της φαντασίας και λιγότερο της οργάνωσης και της δομής του κειμένου (Γρόσδος, 2014). 
Ως προς την Πρωτοτυπία:
Ÿ Επιλογή θέματος - πλοκή (ασυνήθιστα, μη συμβατικά).
Ÿ Σκηνικό (η δημιουργία νέου σκηνικού, ο αριθμός σκηνών -περισσότερες από μία σκηνές).
Ÿ Απρόοπτα επεισόδια (ανατροπές).
Ÿ Λύση-έκπληξη (η πρωτότυπη λύση με το στοιχείο του απρόσμενου, του ασυνήθιστου, της έκπληξης).
Ÿ Χιούμορ (λεκτικό, καταστάσεων -φάρσα, σάτιρα).
Ÿ Μεταμόρφωση/αλλαγή του ήρωα ή εμφάνιση νέων ηρώων
Ÿ Συναισθηματική εμβάθυνση (αναζήτηση-καταγραφή των συναισθημάτων των ηρώων).
Ÿ Προσωπική εμπλοκή (εισαγωγή προσωπικής δράσης).
Ÿ Στοιχεία διακειμενικότητας.
Ÿ Ανατροπές στον χρόνο αφήγησης (μεταφορά στον χρόνο, άλματα, αναχρονισμοί).
Ÿ Ενδιαφέρον/Πλούτος/Ζωηρότητα (ανάληψη κινδύνου, διάλογοι, δραματική αφήγηση, χρήση παραθετικού λόγου, ποικιλία αφηγηματικών οπτικών, δημιουργία και περιγραφή εικόνων -κάδρα/φωτογραφίες).
Ως προς τη Φαντασία:
Ÿ Δομική φαντασία (υπέρβαση του ‘’πρωταρχικού ερεθίσματος’’, προεκτάσεις της ιστορίας, όχι αναπαραγωγή του αρχικού ερεθίσματος ή κοινότυπη και τετριμμένη πορεία στη συνέχεια της ιστορίας).
Ÿ Ψιλή φαντασία (παράξενες, εξωπραγματικές ιδέες και μη πραγματικές καταστάσεις, π.χ. συνομιλία ζώων μεταξύ τους ή ζώων με ανθρώπους, όχι γραπτά που στηρίζονται πάνω σε ρεαλιστικές πραγματικές βάσεις).

7. Ποια είναι τα βήματα μιας διδασκαλίας δημιουργικής γραφής για παιδιά δημοτικού ή γυμνασίου;
Στη διδακτική της δημιουργικής γραφής πρωτεύουσα θέση καταλαμβάνει η έννοια της αλληλεπίδρασης. Το εργαστήρι δημιουργικής γραφής για παιδιά λειτουργεί παραγωγικά, ενθαρρύνοντας τους συμμετέχοντες στο γράψιμο και ταυτόχρονα λειτουργεί ως εργαστήρι κατανόησης (ανατροφοδότησης), καθώς οι συμμετέχοντας βοηθούν συλλογικά ο ένας τον άλλο να αναδιαμορφώσουν τα κείμενά τους (Morley, 2007). Η εκπαιδευτική διαδικασία περιλαμβάνει τρία διαδοχικά βήματα: (Brophy, 2008)
(α) Ο μαθητής/τρια ανακαλύπτει, απορροφά και δημιουργεί γνώσεις και τεχνικές (ιδέες, απόψεις, πρότυπα) διαμέσου της κριτικής ανάγνωσης και του σχολιασμού λογοτεχνικών ή μη λογοτεχνικών κειμένων ή τη γνωριμία και συζήτηση με δημιουργούς.
(β) Ακολουθεί ένα ερέθισμα/προσομοίωση γεγονότος, που προσφέρει ο διδάσκων/ουσα και ο μαθητής/τρια με την επίδραση του ερεθίσματος και καταλύτη τις ίδιες τις εμπειρίες του, αποτυπώνει/εφαρμόζει την παραπάνω αποκτηθείσα γνώση σε γραπτό κείμενο, μετασχηματίζοντάς την σε νέα γνώση.
(γ) Ο μαθητής/τρια λαμβάνει ανατροφοδότηση με την ανακοίνωση/ δημοσιοποίηση του γραπτού κειμένου. Τα παραγόμενο κείμενο γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας, στην οποία ο συγγραφέας καταθέτει και ο ίδιος -ομού με όλα τα μέλη της ομάδας- τις απόψεις του και ανακοινώνει κυρίως τις διαδικασίες (εσωτερικές διεργασίες) παραγωγής του κειμένου. Η ανατροφοδότηση είναι πιθανό να είναι αποτελεσματικότερη όταν προσφέρεται και στα τρία στάδια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο βαθμός συμμετοχής του μαθητή/τριας στην κριτική προσέγγιση του γραπτού είναι ικανοποιητικός, η συζήτηση στρέφεται σε συγκεκριμένα σημεία (ένα κάθε φορά) και διατηρείται ο ενθουσιασμός και ο αυθορμητισμός στις συζητήσεις, ώστε οι λύσεις -που ανακαλύπτονται και δεν προσφέρονται- να μην προτυποποιούνται, αλλά να καλλιεργούνται ως επερχόμενες προκλήσεις στη δημιουργικότητα. Οι ανατροφοδοτικές διαδικασίες μπορούν να έχουν τη μορφή διαλόγου ή καταιγισμού ιδεών (όπου οι συμμετέχοντες εκφράζουν αυθόρμητα απόψεις και συναισθήματα με το άκουσμα του κειμένου), επεξεργασία σε μικρές ομάδες, δημόσια ανακοίνωση/ανάγνωση του κειμένου σε επιλεγμένο κοινό, συμμετοχή σε διαδικτυακά forum. Σε μία διαδικασία αξιολόγησης ο υποψήφιος συγγραφέας αναρωτιέται: Ποια είναι τα θετικά σημεία του κειμένου; Ποια είναι τα αρνητικά σημεία του κειμένου; Ποιες αλλαγές μπορούν να γίνουν ή πώς αλλιώς θα μπορούσε να γραφτεί; Ποια ήταν τα αποτελέσματα των αλλαγών; Απόλαυσα τη διαδικασία; Τι με δυσκόλεψε; Τι ήταν εύκολο;

8. Η δημιουργική γραφή επικεντρώνεται στη δημιουργία αποκλειστικά και μόνο λογοτεχνικών κειμένων;
Αυτό είναι μια μικρή απάτη αυτών που ασχολούνται επαγγελματικά ή κερδίζουν από τη δημιουργική γραφή. Στον χώρο της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα της πρωτοβάθμιας (νηπιαγωγείο-δημοτικό σχολείο), η δημιουργική γραφή δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην παραγωγή λογοτεχνικών κειμένων και περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα κειμένων. Προέχει η αυθόρμητη έκφραση των παιδιών τα οποία τα τοποθετούν στο χαρτί τις ιδέες, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις τους με τα δικά τους λόγια.

9. Η συστηματική ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων αποτελεί διαδικασία μύησης στη γραφή;
Ναι, αλλά δεν  αρκεί. Ευρύτατα διαδεδομένη άποψη αποτελεί ότι βασική προϋπόθεση για τη μύηση στη γραφή αποτελεί η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων. Τα μυθιστορήματα και τα ποιήματα γεννούν και (ενίοτε) γιγαντώνουν την επιθυμία μας να γράψουμε. Μία αφήγηση, με τη δύναμη της φαντασίας, επιδρά σ’ ένα παιδί - αναγνώστη, πέρα από την οικογένειά του, τον δάσκαλό του και τους συνομήλικούς του. Συχνά μια λεκτική ψευδαίσθηση μεταφέρεται στην πραγματικότητα καθώς το παιδί ταυτίζεται ή δημιουργεί και υποδύεται τον ρόλο ενός φανταστικού ήρωα. Με ερέθισμα την αφήγηση, εισβάλλει στην πλοκή, τείνει να δημιουργήσει φανταστικούς κόσμους και να εισχωρήσει μέσα τους, όχι μόνο με το παιχνίδι αλλά και με το γράψιμο.
Θεωρείται, ωστόσο, ότι δεν αρκεί η ανάγνωση κειμένων, αλλά η δημιουργική ανάγνωση, όταν, δηλαδή, ο αναγνώστης επιτρέψει στις εμπειρίες του να εισβάλλουν στο κείμενο, και ταυτόχρονα, περπατώντας στα μονοπάτια του συγγραφέα, λεηλατώντας πρακτικές, τεχνικές και φορτωμένος αβεβαιότητες, ανοίγει δικά του μονοπάτια στη συγγραφή. Το ζητούμενο, δηλαδή, δεν είναι μόνο στο τι θα αποκομίσει ο αναγνώστης (efferent reading), αλλά και η ανάπτυξη μίας προσωπικής σχέσης συνεχούς αλληλεπίδρασης με το κείμενο, μέσα στην οποία θα δημιουργήσει σημασίες και έννοιες (aesthetic reading).
Τα μαθήματα δημιουργικής γραφής δεν είναι απαραίτητο να έχουν ως αποκλειστικό στόχο οι μαθητές/τριες να εξελιχθούν σε καλύτερους συγγραφείς, αλλά να δημιουργήσουν καλύτερους αναγνώστες της ποίησης και της μυθιστοριογραφίας ή της μη μυθοπλαστικής λογοτεχνίας και της παιδικής λογοτεχνίας, περισσότερο ενημερωμένους, ευαίσθητους και ενθουσιώδεις.

10. Με ποιους τρόπους μπορεί να αποφευχθεί η στείρα αναπαραγωγή μεθόδων και τεχνικών και να μην περιοριστεί ο αυθορμητισμός των παιδιών;
Αν στραφούμε κυρίως προς το “πώς” της γραφής, διαμέσου της προσέγγισης λογοτεχνικών κειμένων, υιοθετήσουμε δηλαδή τεχνικές κατασκευής μορφών κειμένων (gerne), είναι πιθανό να αναπαράγουμε τεχνικά άρτια κείμενα και τίποτα παραπάνω. Η καταγραφή, η βελτίωση και η πιθανή κοινοποίηση των ιδεών προϋποθέτει την παραγωγή και την οργάνωση των ιδεών, διαδικασίες κατ’ εξοχήν δημιουργικές και απαραίτητες στον αρχάριο συγγραφέα. Ζητούμενο, λοιπόν, της διδακτικής της δημιουργικής γραφής είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δραστηριοτήτων παραγωγής ιδεών στο προσυγγραφικό στάδιο. Η άρνηση του αυθορμητισμού της τέχνης θα έφερνε στο προσκήνιο τις δεξιότητες και τις γνώσεις, θα βοηθούσε την εκμάθηση θεωρητικών πλαισίων και μηχανισμών, θα διευκόλυνε την ανάπτυξη προσχεδίων, θα ανέπτυσσε τις δεξιότητες της επεξεργασίας των κειμένων, την εκδήλωση της κριτικής στάσης. Αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα βοηθούσε τα παιδιά στην εκδήλωση αποκλίνουσας στάσης. Το φαινόμενο αυτό, της αναπαραγωγής προτύπων συγγραφής, θα μπορούσε να ονομαστεί δημιουργικός κανόνας (σε αντιστοιχία με τον λογοτεχνικό κανόνα). Η εναντιολογία ανάμεσα στις δύο έννοιες: δημιουργικότητα και κανόνας είναι εμφανής. Αν το αποτέλεσμα της διδασκαλίας της δημιουργικής γραφής είναι η μίμηση, είναι πιθανό τα παραγόμενα κείμενα να είναι πολύ λίγο πρωτότυπα και ελκυστικά. Ο παραπάνω κίνδυνος εμφανίζεται σε όλες τις μορφές έκφρασης (κινηματογράφος, ζωγραφική κ.ά.).
Η προσκόλληση στη στείρα αναπαραγωγή μεθόδων και τεχνικών είναι πιθανό να αποφευχθεί τόσο με την κριτική προσέγγιση (μέρος της κριτικής προσέγγισης αποτελεί η αμφισβήτηση) και την προσέγγιση μεγάλης ποικιλίας λογοτεχνικών κειμένων (θεματικής και ειδολογικής) όσο και με την εφαρμογή στρατηγικών παραγωγής (επώασης) και οργάνωσης ιδεών στο προσυγγραφικό στάδιο με την παροχή ποικιλίας ερεθισμάτων στους υποψήφιους συγγραφείς. Και βέβαια, με την υιοθέτηση του λάθους και την αποφυγή των αυστηρών κριτικών στα γραπτά των παιδιών.

11. Η εφαρμογή δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία θετικού ψυχολογικού κλίματος στη σχολική τάξη;
Η εφαρμογή δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής προϋποθέτουν το θετικό ψυχολογικό κλίμα στην τάξη και αμφίδρομα το βελτιώνουν. Το θετικό ψυχολογικό κλίμα αποτελεί προαπαιτούμενο για να ανοίξουν δίοδοι επικοινωνίας ανάμεσα στον εκπαιδευτικό/εμψυχωτή και τους μαθητές/τριες, αλλά και ανάμεσα στους μαθητές/τριες. Το γράψιμο είναι επίπονη διαδικασία κι άλλο τόσο απολαυστική. Παιδαγωγικό προαπαιτούμενο αποτελεί η δημιουργία ατμόσφαιρας συγγραφής και δημιουργικού περιβάλλοντος, στα οποία το παιδί-συγγραφέας μπορεί να πειραματιστεί με ασφάλεια και να νιώσει ελεύθερος να περιγράψει τη συναισθηματική εμπλοκή του απέναντι στα προσφερόμενα ερεθίσματα.
Οι δημιουργικές διαδικασίες, στη σχολική τάξη ή στο εργαστήρι, προϋποθέτουν εθισμό σε ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες και υιοθέτηση από τον εκπαιδευτικό/εμψυχωτή δημοκρατικού στυλ διδασκαλίας. Η εικόνα (profile) του εκπαιδευτικού η οποία προβάλλει μέσα σ’ αυτές τις παιδαγωγικές συνθήκες οι οποίες διαμορφώνονται κατά την διάρκεια υλοποίησης των δράσεων και θεωρούνται απαραίτητες για την ανάδυση της δημιουργικότητας των παιδιών, είναι περισσότερο του συνδημιουργού και εμψυχωτή και λιγότερο του αξιολογητή των γραπτών των παιδιών. Τούτο σημαίνει ότι κατέχει ή αναπτύσσει ο ίδιος δεξιότητες ερμηνευτικής/κριτικής προσέγγισης κειμένων για να μπορεί να σχεδιάζει τις κατάλληλες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, και ταυτόχρονα, ως μέλος της κοινότητας των αναγνωστών των λογοτεχνικών βιβλίων και ως μέλος των  συγγραφικών ομάδων, μαθαίνει να παρατηρεί, να εντοπίζει και να σέβεται τις ιδιαιτερότητες των κειμένων των μαθητών/τριών του. Οι απόπειρες βαθμολόγησης των γραπτών (εγγράμματης ή αριθμητικής), ο αρνητικός σχολιασμός ή, ακόμα, ο ανεξέλεγκτος, αναίτιος και συνεχής έπαινος από τον διδάσκοντα/ουσα, όχι μόνο δε θα πρόσθεταν διδακτικά, αλλά θα επηρέαζαν αρνητικά τη συγγραφική αυτοεκτίμηση του παιδιού και θα εγκλώβιζαν τις δημιουργικές δυνατότητές του. Η επιβράβευση ίσως παρακινήσει τους μαθητές/τριες να θέλουν να γράψουν περισσότερο, όμως η επικεντρωμένη κριτική και η αυτοκριτική ίσως οδηγήσει τους μαθητές/τριες να θελήσουν να γράψουν καλύτερα (Γρόσδος, 2014).


Βιβλιογραφία
Amabile, T.M. (1996). Creativity in context. Boulder. CO: West View Press.
Brophy, K. (2008).Workshopping the workshop and teaching the unteachable. In: Harper, Greame & Krall, Jeri (ed.). Creative writing studies. Pragtice, Research and Pedagogy, pp. 75-87. Clevelad, Buffalo, Toronto: Multilingual Matters.
Γουλής, Δ. και Γρόσδος, Σ. (2011). “Αναγνωστικές εμψυχώσεις”, στο: Αρτζανίδου, Ε., Γουλής, Δ., Γρόσδος, Σ., Καρακίτσιος, Α. Παιχνίδια Φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις. Αθήνα: Gutenberg.
Γρόσδος, Σ. και Ντάγιου, Ε. (2003). Γλώσσα και Τέχνη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Γρόσδος, Σ. (2014). Δημιουργικότητα και Δημιουργική Γραφή. Από το παιδί-γραμματέα στο παιδί-δημιουργό κειμένων. Στρατηγικές δημιουργικής γραφής. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Carter J. (2000), Creating writers, A creative writing manual for schools. London: Routledge.
Davis, G. (1992). Creativity is forever. Kendall-Hant.

Morley, D. (2007).  The Cambridge Introduction to Creative Writing. New York: University Press, Cambridge.

Rosenblatt, L. M.  (1980). “What facts does this poem teach you?”, Language Arts, 57, 386-394.
Rosenblatt, L. M. (1999). Literature as exploration. New York: The Modern Language Association of America.
Timbal-Duclaux, L. (1996). Το δημιουργικό γράψιμο. Αθήνα: Πατάκη.


Αποτελεί απόσπασμα κειμένου που πρωτοδημοσιεύτηκε στο: Γρόσδος, Σ. (2014).“ 9 + 1 μαθήματα δημιουργικής γραφής. Μάθημα πρώτο: Τι είναι και τι δεν είναι η δημιουργική γραφή. Δώδεκα ερωτήσεις - δώδεκα απαντήσεις”, Παράθυρο στον κόσμο του παιδιού, 89 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2014).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου